ทั้งนี้หลังจากทรงนำคณะสงฆ์ธรรมยุตทำวัตรเย็นและเจริญพระพุทธมนต์ ณ พระวิหารทิศตะวันออกแล้ว คณะสงฆ์ขึ้นสู่ลานประทักษิณ เวียนเทียนประทักษิณรอบองค์พระปฐมเจดีย์ถ้วน 3 รอบ ถวายเป็นพุทธบูชา

ธรรมเนียมนมัสการพระปฐมเจดีย์

การนมัสการพระปฐมเจดีย์ เป็นธรรมเนียมที่สืบเนื่องมาแต่ครั้งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังทรงผนวชอยู่ ดังพระอธิบายของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรสว่า
“เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวยังทรงผนวชอยู่ ได้เสด็จพระราชดำเนินไปนมัสการพร้อมด้วยพระเถรานุเถระในครั้งนั้น” (การคณะสงฆ์/526)

มาถึงยุคสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ทรงปกครองคณะธรรมยุตสืบต่อจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ได้ทรงตั้งเป็นธรรมเนียมขึ้น “เสร็จการรับกฐินแห่งวัดทั้งหลายแล้ว
ทรงนัดพระเถระทั้งหลายไปนมัสการพระปฐมเจดีย์ แต่ภายหลังทรงพระชราลง แลพระเถระทั้งหลายก็ชราลงตามกัน ทั้งคลองเจดีย์บูชาก็เขินขึ้นไปมาไม่สะดวก ธรรมเนียมนี้ได้งดไปเอง” (ตำนาน/36-37)
ตามความในตำนานวัดบวรนิเวศวิหารดังกล่าวมานี้ ไม่ปรากฏว่าการไปนมัสการพระปฐมเจดีย์ครั้งนั้นกำหนดในวันใด แต่คงเป็นตามสะดวกหลังจากเสร็จงานกฐินแล้ว

ครั้นสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ปกครองคณะสืบต่อจากสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมปวเรศวริยาลงกรณ์ จึงได้ทรงรื้อฟื้นธรรมเนียมนมัสการพระปฐมเจดีย์ขึ้นอีกครั้งหนึ่ง เมื่อ พ.ศ. 2447ตอนปลายรัชกาลที่ 5

ในโอกาสที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ขณะทรงดำรงพระราชอิริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ และเสด็จประทับ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร โดยทรงกำหนดเป็นธรรมเนียมว่าให้พระเถรานุเถระธรรมยุตไปประชุมนมัสการพระปฐมเจดีย์พร้อมกันในวันแรม 12 ค่ำ เดือน12 เป็นการประจำทุกปี ดังความปรากฎในลายพระหัตถ์ แจ้งความแก่พระเถรานุเถระธรรมยุติกา ดังนี้

แจ้งความแก่พระเถรานุเถระธรรมยุติกา
ด้วยพระปฐมเจดีย์ เดิมเป็นพระสถูปโบราณ เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังทรงผนวช ได้เสด็จพระราชดำเนินไปนมัสการพร้อมด้วยพระเถรานุเถระในครั้งนั้น ได้ทรงพระราชสันนิษฐานเห็นความมหัศจรรย์ของพระสถูปโดยลำดับมา เป็นที่ทรงพระราชศรัทธาเลื่อมใส ครั้นเมื่อได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ จึงทรงสถาปนาให้เป็นพระมหาสถูป เป็นเจดีย์สำคัญในแผ่นดิน ตำบลหนึ่ง เมื่อกล่าวโดยเฉพาะ ก็เป็นเจดีย์ที่นิยมนับถือในคณะธรรมยุติกา แต่ก่อนมาพระเถรานุเถระทั้งหลายเคยไปประชุมนมัสการ เมื่อออกพรรษาแล้วทุกปีมา ภายหลังทางไปมาไม่สะดวก กำลังพาหนะสำหรับไปก็ขัดลง ทั้งพระเถรานุเถระก็ชราลงตามกัน การประชุม

นมัสการประจำปีก็จืดจางลงจนถึงกับเลิกกัน เห็นว่าบัดนี้มีทางรถไฟไปมาได้สะดวก ควรจะพื้นการไปประชุมนมัสการพระปฐมเจดีย์ให้กลับเป็นไปอีกตามธรรมเนียมเดิมและสมควรจะเริ่มในศกนี้ เป็นปีที่สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช พระบรมราชนัดดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ เพื่อทรงได้โอกาสเสด็จนมัสการพร้อมกับพระเถรานุเถระด้วย เพราะฉะนั้น กำหนดวันไปประชุมนมัสการพระปฐมเจดีย์ในปีนี้ ที่ 4 ธันวาคม หรือวันแรม 12 ค่ำ เดือน 12ไปโดยรถไฟพิเศษเช้า กลับรถไฟเย็น

ข้าพเจ้าขอเชิญพระเถรานุเถระไปนมัสการพร้อมกัน ตามวันและเวลาที่กำหนด ขอให้ไปพร้อมกัน ณ ที่พักรถไฟ คลองบางกอกน้อย ให้ทันเวลารถออก หรือจะไปลงเรือที่ท่าราชวรดิษฐ และไปในกระบวนเสด็จ สมเด็จบรมโอรสาธิราชก็ได้ ในการไหว้พระนี้ มีสังฆาฏิ มีบาตรติดไปด้วย ไม่จำกัดเฉพาะเจ้าอาวาส จะมีพระผู้ใหญ่ในวัดไปอีกบ้างก็ได้ มีศิษย์ตามไปด้วยพอสมควร ถ้าทราบจำนวนผู้จะไปก่อนได้เป็นดี ค่ารถไม่ต้องเสีย

ปัจจุบันคณะธรรมยุตยังคงรักษาประเพณีปฏิบัตินี้สืบกันมา โดยในวันแรม 12 ค่ำ เดือน 12 จะประชุมร่วมกันเจริญพระพุทธมนต์และเดินเทียนนมัสการองค์พระปฐมเจดีย์ ณ พระวิหารรอบองค์พระปฐมเจดีย์ วัดพระปฐมเจดีย์ อำเภอเมืองนครปฐม จังหวัดนครปฐม